Szkoła Podstawowa im. św. Kingi w Podstolicach

W roli instruktora, czyli nauczyciela gry w szachy, wystąpił uczeń klasy V, Florian Wrona, odnoszący wiele sukcesów w poważnych konkursach szachowych. W innowacji wzięli udział wszyscy uczniowie klasy V. Po wdrożeniu innowacji przeprowadzono klasowy turniej szachowy. Podczas rozgrywek stwierdzono, że każdy uczestnik innowacji potrafi:

1. opisać szachownicę, względnie rozpoznać szachownicę wśród plansz do innych gier,
2. wymienić nazwy i rozpoznać symbole graficzne poszczególnych bierek,
3. prawidłowo poruszać bierkami po szachownicy,
4. ustawić bierki w pozycji wyjściowej na szachownicy,
5. wyjaśnić/ pokazać, czym jest szach i mat,
6. dać szacha w umożliwiającej to pozycji,
7. bronić króla przed szachem,
8. prawidłowo wykonać roszadę,
9. rozpoznać wartość umowną bierek (odróżnić bicia opłacalne od nieopłacalnych ),
10. stosować podstawowe zasady gry (wykonywać ruchy na przemian, zaczynać od białych, nie zbijać króla, kończyć partię przez mat itp.).

Uczniowie podeszli do nauki gry w szachy z wielkim zaangażowaniem, a do coraz trudniejszych zadań szachowych – z ambicją i skupieniem. Uczeń klasy V, który wystąpił w roli instruktora, tłumaczył kolegom i koleżankom zasady gry w sposób przystępny i zrozumiały. Dzieci nie miały oporów, aby przyznać się przed rówieśnikiem do problemów z rozegraniem partii czy rozwiązaniem zadania szachowego, czuły się bardzo swobodnie i otwarcie poszukiwały wraz z innymi odpowiedzi na swoje wątpliwości i pytania. Nikt nie czuł się gorszy ani nie musiał ukrywać swoich trudności. Florian zaraził swoich rówieśników bakcylem rywalizacji sportowej tak skutecznie, że każdy chciał wygrać i zostać mistrzem tak jak on. Cierpliwe i wielokrotnie powtarzane wyjaśnienia pozwoliły każdemu dziecku osiągnąć sukces na swoją miarę i nie było nikogo, kto by nie zrealizował  edukacyjnych celów innowacji. Najlepiej uczniowie nauczyli się stosować szybkie rozwiązania dla sytuacji szach – mat.

Podczas obserwacji stwierdzono, że każdy uczestnik innowacji potrafi: 

1. wykorzystywać umiejętność gry w szachy do wykonywania operacji matematycznych,
2. analizować i rozwiązywać złożone problemy logiczne,
3. sprawniej posługiwać się wyobraźnią, intuicją, orientacją przestrzenną.

Nauka gry w szachy rozwinęła u uczniów liczne umiejętności matematyczne w zakresie: logiki, orientacji przestrzennej, myślenia analitycznego i rozwiązywania problemów. Efekty te potwierdziła umiejętność rozwiązywania przez uczniów zadań szachowych i wybierania najlepszej taktyki gry. Uczniowie potrafią obliczyć ruchy potrzebne do osiągnięcia określonego efektu, rozwiązać proste, a niektórzy złożone zadania szachowe. Po początkowych trudnościach wszyscy uczestnicy innowacji umieją poruszać bierkami w odpowiednich kierunkach, wykazując orientację przestrzenną. Niektórzy potrafili przewidzieć ruchy przeciwnika, posługując się intuicją i wyobraźnią.

Podczas rozmów z uczestnikami oraz obserwacji pracy i zaangażowania uczestników innowacji stwierdzono, że każdy uczeń potrafi:

1. przestrzegać zasad  ,,fair play’’ i odnosić się do przeciwników z szacunkiem (nie oszukiwać, nie naciągać zasad gry na swoją korzyść, nie cofać ruchów itp.),
2. spędzać czas twórczo i aktywnie,
3. efektywnie uczyć się od innych, z innymi, dla siebie i dla innych.

Podczas realizacji innowacji bardzo pomocne okazało się naturalne zaufanie, jakie dzieci okazywały swojemu koledze – instruktorowi, ponieważ Florian po początkowych obserwacjach sam dobierał uczniów w pary. Po pewnym czasie uczniowie zaczęli się łączyć w pary także na podstawie swoich stylów uczenia się i preferowanych zainteresowań – np. piłkarz grał w szachy z drugim piłkarzem, traktując szachownicę jak drugą murawę i na podstawie swoich doświadczeń sportowych samodzielnie wybierając odpowiednią taktykę gry. Humanista grał z humanistą, uczeń lubiący przedmioty ścisłe z uczniem lubiącym przedmioty ścisłe. Okazało się, że podobne preferencje w zakresie uczenia się i zainteresowań skutkują także podobnym poziomem gry. W ten sposób wszyscy skutecznie uczyli się od siebie nawzajem, dla siebie i dla innych. Mimo że podczas lekcji gry panowało dość głośne ożywienie i rozmowy pełne emocji, nikt z uczniów nie naruszył zasad fair play ani ustalonych zasad współpracy. Klasa się ze sobą zżyła, dużo lepiej poznała oraz nauczyła wyrozumiałości i cierpliwości, ponieważ każdy przechodził podobne trudności. Rywalizując, uczniowie okazywali sobie szacunek. Obecnie wielu z nich gra w szachy w swoich domach, umawia się sobą na partie szachów i wciąga rodziców w nową pasję. Florian jako instruktor stał się dla wszystkich uczestników niekwestionowanym autorytetem, co w dobie celebrytów lansowanych przez Internet jest cennym efektem wychowawczym.

Z ankiet skierowanych do uczniów i ich rodziców wynika, że 87,5% uczniów i 100% rodziców uznało zajęcia prowadzone w ramach innowacji za atrakcyjne. Większość respondentów oczekiwała kontynuowania lekcji gry w szachy. Niektóre odpowiedzi sugerowały (31%), że uczniowie niezaawansowani wymagaliby dodatkowego wsparcia w nauce, ale 68% uczestników uważa, że dużo się nauczyło i dowiedziało podczas zajęć. 75% dzieci stwierdziło, że gra w szachy z uczniem jako instruktorem bardzo im się podobała, ponieważ panowała miła atmosfera i dużo skorzystały. Ponad 60% uczniów zadeklarowało, że będzie grywać w szachy w przyszłości. Aż 81,5% rodziców zadeklarowało, że gra z dziećmi w szachy w domu. 100% rodziców uznało, że nauka gry w szachy pomaga w posługiwaniu się wyobraźnią, intuicją, orientacją przestrzenną i ogólnie podnosi zdolności matematyczne.

Podstolice, czerwiec 2016

Tekst i zdjęcia: Izabela Wawrzyk, autorka innowacji pedagogicznej „Szachobranie, czyli uczymy się od siebie nawzajem”