Szkoła Podstawowa im. św. Kingi w Podstolicach

Założenia innowacji

 „Trzeba się ciągle na nowo uczyć czytać i pisać.”

S. J. Lec

We współczesnej szkole pisanie coraz częściej stanowi dla uczniów poważny problem, i to zarówno od strony graficznej, jak i merytorycznej. Uczniowie mają nie tylko nieczytelny, niestaranny, czy wręcz dysgraficzny charakter pisma, ale i trudności z redagowaniem prostych zdań i krótkich form wypowiedzi pisemnej. Pisanie dłuższych wypowiedzi takich jak opowiadanie z dialogiem, list czy sprawozdanie często sprawia dzieciom kłopoty i jako takie budzi ich opór przed wykonaniem zbyt trudnego zadania. W dobie klawiatury i Internetu ręczne pisanie wypracowań własnym wysiłkiem, korzystanie z osobistych przeżyć, wyobraźni i na ogół niewystarczającego zasobu słownictwa jawi się wielu uczniom jako doświadczenie, którego lepiej uniknąć albo przynajmniej odwlec w czasie. 

Dodatkowo, różnorodne dysfunkcje takie jak dysgrafia, dysortografia, dysleksja, trudności w koncentracji, zapamiętywaniu i funkcjonowaniu emocjonalnym potęgują trudności uczniów w sprawnym pisaniu i przedstawiają mu je jako zbyt wymagające. Lękowe lub opozycyjne[1] nastawienie do pisania także nie jest obecnie rzadkością. Presja, jaka towarzyszy konieczności odrabiania zadań domowych lub zdawania w przyszłości egzaminów opartych o umiejętność pisania, powoduje u dzieci stres, zniechęcenie i przekonanie, że jest to dla nich zbyt trudne wyzwanie. Uczniowie miewają wtedy problemy z zaczynaniem wypracowania, wymyślaniem jego treści, samodzielnym prowadzeniem wątku, budowaniem i bogaceniem zdań, poszukiwaniem synonimów, sprawdzaniem ortografii i interpunkcji, dopasowywaniem tekstu do wymagań danej formy, a także z próbą dokonania czytelnego zapisu w określonym czasie. Trudno jest wówczas podtrzymać wytrwałość i samodzielność dziecka, a nabywanie przez nie kompetencji w pisaniu staje się procesem żmudnym i nielubianym. Warto wówczas posłużyć się innowacyjną metodą pracy z dziećmi zahamowanymi opracowaną przez J. Minahan.[2] Według metody FAIR[3] trzeba uczyć dzieci nastawienia na rozwój i pokonywanie kolejnych etapów, nagradzać wytrwałość w pisaniu zamiast oceniać wyłącznie jego efekt, a także wdrażać do samomonitorowania i wykonywania planów pozwalających określić i pokonać kolejne trudności w pisaniu. Warto gromadzić bank pomysłów, żeby inicjacja w pisaniu nie blokowała dziecka. Skuteczne okazują się organizery graficzne, wizualne pomoce naukowe, a także dostosowane do możliwości ucznia strategie pisania związane z każdym kolejnym etapem czy aspektem pisania.[4]

Przystosowanie do pokonywania trudności w pisaniu innowacyjną metodą J. Minahan to pierwszy krok do oswojenia dzieci z bardziej zaawansowanymi zadaniami w tym zakresie, a kolejny – to przyjęcie założeń niestandardowej pedagogiki Johna Deweya.[5] Według tego systemu proces nauczania należy zorganizować tak, aby dziecko czuło stały związek z rzeczywistością, a najlepiej z tym, co je najbardziej interesuje. Połączenie niemal abstrakcyjnej czynności pisania z tym, co dziecko najżywiej obchodzi, jest kluczem do niniejszej innowacji i stanowi jej główne założenie. Pragmatyczne podejście Deweya, który widział proces kształcenia jako proces nabywania naturalnego doświadczenia społecznego poprzez spełnianie ról i rozwiązywanie problemów praktycznych, daje dzieciom szansę na to, aby zaangażować się w pisanie i polubić je. Swoje zainteresowania dzieci wybierają samodzielnie i spontanicznie, kierując się ciekawością poznawczą, potrzebą aktywności i często nieuświadomioną potrzebą samorozwoju. Pozytywne emocje i uczucia, jakie towarzyszą pogłębianiu zainteresowań, zadowolenie, satysfakcja, radość, są nie do przecenienia. Nie warto oddzielać tego świata od codziennych doświadczeń szkolnych ucznia, na przykład nauki pisania. Innowacja pedagogiczna „Klasa z charakterem, czyli charakter z klasą”, zrealizowana przez autorkę za zgodą Kuratorium Oświaty w Krakowie w roku szkolnym 2015/2016, miała na celu prezentację bogatego wachlarza uczniowskich zainteresowań. Dzieci uczyły się od siebie nawzajem, jak ciekawy jest świat i jak  pozytywnie kształtuje to ludzki charakter. W kręgu zainteresowań uczniów znalazły się upodobania artystyczne, intelektualne i sportowe, a powodzenie innowacji wymagało zorganizowania wielu dodatkowych prezentacji. W zakresie zainteresowań sportowych dzieci przedstawiły swoim rówieśnikom takie dyscypliny jak: piłka nożna i gra w piłkarskim klubie sportowym, piłka siatkowa, tenis stołowy i udział w zajęciach szkółki tenisowej, jazda na rowerze, jazda na rolkach, kung – fu i treningi w szkole sztuk walki, karate i nauka w klubie karate, jazda konna, wędkarstwo, turystyka górska i himalaizm polski, motocross. Moduł artystyczny objął takie zainteresowania jak: śpiew i udział w zajęciach chóru parafialnego, gra na perkusji, kolekcjonowanie kart i gier planszowych, gra na gitarze, tkanie na krosnach, wykonywanie kartek okolicznościowych metodą quillingu, malarstwo. W obrębie pasji intelektualnych uczniowie przedstawili: geografię świata i rodzaje globusów, grę w szachy i treningi w szachowym klubie sportowym, czytelnictwo i autorów książek dla dzieci i młodzieży, historię motoryzacji i samochodów, informatykę i komputery, wiedzę o rasach i hodowli kotów, wiedzę o rasach i hodowli psów oraz pszczelarstwo. Ilość i zróżnicowanie zaprezentowanych pasji była imponująca. Obecnie uczniowie nadal chcą prezentować swoje aktywności na forum szkoły i wymieniać się informacjami o nich; pojawiają się także nowe zainteresowania, np. związane z rozwojem technologii (drony), hodowlą (gołębi królewskich i zwierzątek domowych -  np. chomików, świnek morskich) i pasjami sportowymi (balet, gimnastyka artystyczna, jazda na łyżwach). Zaangażowanie uczniów w ich osobiste pasje to potencjał, którego nie można zmarnować. Przyjemność, z jaką dzieci zajmują się swoimi zamiłowaniami, można skojarzyć z trudną i nielubianą nauką pisania w taki sposób, aby nie tylko dane zainteresowania stanowiły hobby dzieci, ale i samo pisanie. Wówczas przymus zamieni się w samokontrolę, nuda w rozrywkę, a marazm w rozwój. Nie bez znaczenia jest w tym podejściu niestandardowa pedagogika gestalt,[6] której naczelnym celem jest samorealizacja, odnalezienie siebie i własnej tożsamości oraz rozpoznawanie potrzeb i zainteresowań. Jeżeli dziecko rozwija się w zgodzie ze sobą, ma naturalną motywację do poznawania świata, podejmowania nowych wyzwań i usuwania wewnętrznych blokad.  Tymczasem temat zainteresowań w warunkach szkolnych często pozostaje martwym zapisem w standardach programowych.[7] Warto więc zorganizować uczniom taką przestrzeń do rozwoju, w której z jednej strony będą pogłębiać swoje zainteresowania, a z drugiej – uczyć się prawidłowego pisania potrzebnego i w życiu, i na każdym etapie edukacyjnym.

Zatem – połączenie nauki pisania z żywymi zainteresowaniami uczniów stanowi główne założenie niniejszej innowacji. Uczniowie będą poznawać i trenować wszystkie formy wypowiedzi pisemnej wymagane w podstawie programowej, ale w odniesieniu do swoich osobistych pasji i ulubionych sposobów spędzania czasu wolnego. W ten sposób pisanie ma szansę stać ich nowym hobby.

Nowatorstwo niniejszej innowacji polega głównie na podejściu pedagogicznym – i metodycznym. Poprzez wprowadzenie wielu treści dotyczących różnych dziedzin wiedzy, sportu i sztuki, a niewymaganych w podstawie programowej, projekt ma też charakter innowacji programowej. Elementy metody FAIR autorstwa J. Minahan umożliwiające przełamanie barier nawet u najtrudniejszych uczniów oraz nastawienie płynące z pedagogiki J. Deweya i gestalt łączące naukę z pozytywnym, rzeczywistym doświadczeniem osobistym zostały użyte w autorskim pomyśle wprowadzenia uczniowskich pasji do nauki pisania. To, co ma zapewnić jej skuteczność, to także nieszablonowe metody pracy: elementy kombinatoryki zadaniowej[8], konwencja zabawy i rywalizacji, ćwiczenia poznawcze, techniki dramowe oraz połączenie oceniania wspierającego z ocenianiem kryterialnym, które pozwala dokładnie wyodrębnić elementy, etapy i cechy charakterystyczne każdej formy wypowiedzi oraz przygotować ucznia do przyszłych egzaminów zewnętrznych.

Na lekcjach języka polskiego w klasie czwartej, piątej i szóstej dzieci będą poznawać i trenować kolejne formy wypowiedzi pisemnej zawarte w podstawie programowej dla ich etapu: zaproszenie, życzenia, gratulacje, zawiadomienie, ogłoszenie, instrukcję, przepis, reklamę, plan odtwórczy ramowy i szczegółowy, notatka; twórcze i odtwórcze opowiadanie z dialogiem, pamiętnik i dziennik z perspektywy bohatera i własnej, list prywatny i oficjalny, sprawozdanie z wycieczki i wydarzeń sportowych, opis postaci, przedmiotu, krajobrazu.[9] Wszystkie formy będą oparte o osobiste zainteresowania dzieci i wprowadzane w ich świat, np. opis przedmiotu będzie powiązany z przedmiotem charakterystycznym dla danej pasji, np. specjalnym kapeluszem pszczelarskim, siodłem końskim, miniaturowymi szachami, podświetlanym globusem świata itd. Sprawozdanie z wydarzeń sportowych będzie wymagało uruchomienia wyobraźni i np. zaaranżowania krótkiego meczu (np. tenisa stołowego) metodą dramy, a następnie zredagowania pasjonującej relacji. Uczniowie nie tylko nauczą się pisać określone formy wypowiedzi, ale też znacząco poszerzą swoją wiedzę z różnych dziedzin i być może – zarażą pasjami swoich kolegów i koleżanek. Najbardziej udane prace będą prezentowane na stronie internetowej szkoły.

W projekcie będą brali udział wszyscy uczniowie klasy czwartej, piątej i szóstej, a w przyszłym roku – także siódmej. Zajęcia będą odbywały się raz w tygodniu w każdej z klas aż do końca przyszłego roku szkolnego. Pozwoli to na stopniowe wprowadzanie, a następnie utrwalanie form metodami przystępnymi i atrakcyjnymi dla dziecka.

Cele innowacji:

- zapoznanie uczniów z charakterystycznymi cechami wszystkich form wypowiedzi pisemnej obowiązujących na II etapie edukacyjnym,

- podniesienie umiejętności pisania i redagowania różnych form wypowiedzi pisemnej,

- poszerzenie wiedzy uczniów w zakresie ich pasji i zainteresowań,

- promocja ciekawego stylu życia i podniesienie kultury czasu wolnego.

Metody pracy:

- ćwiczenia poznawcze (na koncentrację, uwagę, pamięć),

- elementy kombinatoryki zadaniowej (na usprawnienie umiejętności związanych ze sferą morfologiczno – składniową języka: budowa zdań, rodzaje zdań, części mowy, odmiana wyrazów; na wzbogacanie zasobów leksykalno – semantycznych; na tworzenie logicznej konstrukcji zdania),

- techniki dramowe (rzeźba, scenka improwizowana, wejście w rolę itp.),

- wizualizacja (organizery graficzne, ilustracje),

- autoprezentacja, wystawa,

- konkursy, turnieje.

Przewidywane efekty:

- podniesienie umiejętności pisania i redagowania krótkich i długich form wypowiedzi pisemnej obowiązujących dla II etapu edukacyjnego,

- rozwój i promocja zainteresowań uczniów.

Sposoby ewaluacji:

- ankieta skierowana do uczniów klas IV – VII,

- testy sprawdzające umiejętność redagowania krótkich i długich form wypowiedzi pisemnej obowiązujących dla II etapu edukacyjnego.

Podstolice, marzec 2017

Autorka: Joanna Tebień