Szkoła Podstawowa im. św. Kingi w Podstolicach

 Założenia innowacji

Wszystko, co we mnie dobre, zawdzięczam książce. 

Maksym Gorki

Książki sprawiają, że opisywane w nich historie i wyrażone opinie stają się twoimi i po skończonej lekturze nie jesteś już tym samym człowiekiem, jakim byłeś. Nawet to, czego się nie rozumie, utkwi ci w jakimś zakamarku głowy i czeka, żeby kiedyś w przyszłości nabrać sensu i zmienić się w rzeczy piękne i pożyteczne.

Arturo Pérez-Reverte, „Królowa Południa”

W dobie massmediów i rzeczywistości wirtualnej czytanie książek wydaje się być anachronizmem. Dzieci, zafascynowane światem nowoczesnej elektroniki, o wiele chętniej przeglądają strony internetowe w swoim smartfonie niż strony jakiejkolwiek książki – na przykład szkolnej lektury. Krąg literatury uczniowie postrzegają jako nieprzystępny, odległy, nudny i przestarzały. Czytanie wymagające skupienia, czasu i namysłu traktują jako męczący obowiązek, najczęściej odsuwany w czasie lub w ogóle ignorowany. Większość dzieci wybiera gry komputerowe, aktywność na profilach społecznościowych lub korzystanie z przeglądarek i zasobów interetowych. Nadmierne zaangażowanie w świat multimediów przynosi wiele negatywnych skutków: zaburzenia osobowości, trudności w kontaktach społecznych, nieprawidłowości rozwoju psychofizycznego, a przede wszystkim zniekształcenie systemu wartości wewnętrznych. Współczesna kultura masowa propagowana w Internecie, telewizji, reality show, grach komputerowych, kolorowej prasie dla młodzieży, jest pod tym względem dla młodego pokolenia toksyczna.[1] „Lansowanymi wartościami są: wygląd, siła, tupet, sprawność seksualna, majątek. Celem życia – niepohamowana konsumpcja i rozrywka. Dzisiejsza kultura, która ma przemożny wpływ na młode pokolenie, uczy postaw, które są receptą na życiową porażkę – braku szacunku do siebie i innych, egoizmu, nielojalności, nieuczciwej rywalizacji, przemocy, braku hamulców moralnych.”[2] Pozytywne wartości moralne są traktowane jako truizmy, a przecież są to podstawowe punkty odniesienia, na których człowiek opiera swoje życie osobiste i społeczne. „Urzeczywistnianie wartości wiąże się z ich zauważeniem, zrozumieniem, uznaniem za ważne i cenne w życiu jednostki. Młodzi ludzie potrzebują oprzeć swoje życie na pewnych i stałych wartościach, natomiast współczesny świat im tego nie oferuje. Bardzo istotny z punktu widzenia wychowania jest wniosek, że wzmacnianie siły postawy wobec wartości następuje poprzez mówienie o niej i podawanie argumentów <>.”[3] W tej sytuacji wpojenie dziecku pozytywnych wartości moralnych jest niezwykle istotnym zadaniem – i trudnym wyzwaniem. I chociaż etyka wydaje się w obecnych czasach takim samym anachronizmem jak czytanie – to jednak kształtuje zarówno życie osobiste każdego człowieka, jak i funkcjonowanie całych społeczeństw. Wnosi w ludzką egzystencję życiowe drogowskazy, podnosi standardy myśli, postaw i zachowań, a także kształtuje kryteria ocen, decyzji i wyborów. Uczy samokontroli, która w każdych warunkach, a zwłaszcza współczesnych zagrożeń cywilizacyjnych, skłania człowieka do zachowań moralnych.

Niewyczerpanym źródłem ludzkich wartości jest literatura piękna – i właśnie przez kontakt z wartościami może ona uczynić życie człowieka pięknym. W szczególny sposób dotyczy to ludzi młodych, uczniów szkoły podstawowej, u których dopiero zaczyna kształtować się zasób wewnętrznych wartości, już w tym momencie narażony na ciężką próbę. Czytanie książek może jednak być skutecznym remedium w tej sprawie i stać się atrakcyjną alternatywą dla wszechobecnej technologii. Może wprowadzić młodych czytelników w świat wartości moralnych i wewnętrznego piękna. „Piękno duchowe (wewnętrzne), przejawiające się w myślach i zachowaniu człowieka to praktykowanie wartości moralnych, dobro, życzliwość, cierpliwość, łagodność, harmonia, spokój wewnętrzny, mądrość, otwartość, akceptacja ludzi, afirmacja życia, własny rozwój, ciekawość świata, serdeczność, szczerość itp. Piękno to coś, co nas zachwyca i czyni lepszymi.”[4] Taką moc posiadają książki. Czytanie literatury pięknej może uczynić życie każdego człowieka pięknym – i wartościowym. Naśladowanie pozytywnych wzorców osobowych, fascynacja odważnymi, mądrymi i dobrymi bohaterami literackimi, analiza ich postaw i wyborów, może wnieść w życie ucznia cenny namysł nad światem zasad i powinności moralnych, a także trwałe wdrożenie do życia według pozytywnych wartości etycznych. Czytanie skutecznie wychowuje i rozwija moralność młodego człowieka. Jednakże ważnym warunkiem umożliwiającym przebieg tego procesu jest umiejętność pięknego czytania, a szczególnie czytania głośnego. Obecnie, gdy niewielu rodziców czyta swoim dzieciom książki na głos, a samym dzieciom zdarza się z rzadka czytać na głos jedynie w szkole, nie docenia się walorów głośnego czytania. Tymczasem osłuchanie się z tekstem literackim przynosi wiele korzyści: wzbogaca słownictwo, poprawia dykcję i składnię wymowy, uczy prawidłowej intonacji i interpretacji tekstu, a także pozwala lepiej wczuć się w tak poznawany świat przedstawiony lektury. Głośne czytanie wymusza szacunek dla słowa, dbałość o jego brzmienie – i znaczenie, refleksję nad sensem zdań, a ponadto – jeśli jest poprawne – sprawia przyjemność zarówno czytelnikom, jak i słuchaczom. Wprowadza wszystkich w tajemnice języka – roztacza piękno opisów, ciekawi metaforą, epitetem, porównaniem, fascynuje swoją melodią i rytmem niczym niezwykła muzyka. Głośne czytanie oddaje także emocje bohaterów i nastrój wydarzeń, stwarza niepowtarzalny klimat i w pewien sposób kreuje nową rzeczywistość. „Rozwija inteligencję emocjonalną – wylicza autorka książki <> - empatię, umiejętności komunikacyjne, wrażliwość moralną, wzmacnia poczucie własnej wartości, wzbogaca język, poprawia rozumienie tekstów i poleceń, uczy myślenia logicznego, przyczynowo – skutkowego i krytycznego, poprawia koncentrację, wydłuża przedział uwagi, rozwija pamięć i wyobraźnię, doskonali zdolność czytania i pisania, poprawia motywację do czytania i nauki, pomaga radzić sobie z emocjami i problemami, ogranicza zachowania agresywne, destrukcyjne i antyspołeczne, chroni przed zagrożeniami ze strony masowej kultury, kształtuje na całe życie nawyk czytania i zdobywania wiedzy.”[5] Ponadto, droga do słów pisanych wiedzie od słów usłyszanych, tj. właśnie głośno przeczytanych, a następnie: rozumianych, mówionych i samodzielnie czytanych.[6] Zatem – aby dziecko zbudowało sobie prawidłowy wzorzec języka, a zarazem prawidłowy wzorzec postępowania – powinno mu się jak najczęściej stwarzać okazję do głośnego czytania. Według badań przeprowadzonych przez Ośrodek Ewaluacji w Warszawie[7], częste czytanie dzieciom i przez dzieci na głos: podnosi poziom wypowiedzi ustnych i pisemnych, pozwala na lepsze rozumienie tekstów i poleceń, poprawia koncentrację i wydłuża przedział uwagi, zwiększa skłonność do refleksji i krytycznego myślenia, podnosi umiejętność myślenia przyczynowo – skutkowego, zwiększa ambicję i motywację do czytania, daje umiejętność rozwiązywania własnych problemów emocjonalnych poprzez analizę problemów bohaterów literackich, poprawia wzajemne relacje między uczniami, przyczynia się do powstawania bliskich relacji i więzi emocjonalnych między czytającymi a słuchającymi, daje większą otwartość na nowe sytuacje i osoby, powoduje wzrost czytelnictwa, wyrobienie nawyku i gustu czytelniczego oraz podnosi rangę książki. Nade wszystko jednak – głośne czytanie jest mądrą, pełną pytań (ale też odpowiedzi) lekcją wartości moralnych takich jak: szacunek, piękno, mądrość, uczciwość, odpowiedzialność, sprawiedliwość, przyjaźń, miłość, poświęcenie, prawda, wierność, dobro, odwaga, pokojowość, szczęście, optymizm, solidarność. Świat wartości moralnych odkrywany przed dziećmi poprzez głośne czytanie książek ma szansę stać się im nie tylko znany, bliski i ceniony, ale też – własny, uwewnętrzniony i potwierdzony przykładem własnego życia – najpierw szkolnego, a w przyszłości – dorosłego.

Internalizacja pięknych wartości moralnych poprzez piękne czytanie jest zatem głównym założeniem niniejszej innowacji pedagogicznej. „Pięknie czytam – pięknie żyję” to zarówno jej tytuł, jak i hasło przewodnie przyjętych działań. Praktykowanie pięknego czytania ma prowadzić do praktykowania pięknego życia, a czytelnicze inspiracje – do samodzielnych inicjatyw i decyzji etycznych.

Czytanie i słuchanie, a także wartości i wartościowanie to główne cele nauczania wymieniane w podstawie programowej dla klas IV – VI[8] i realizowane podczas bieżącej nauki języka polskiego; nowatorstwo niniejszej innowacji polega więc przede wszystkim zastosowaniu niestandardowych metod dydaktycznych i nietypowej organizacji lekcji. Jednakże, aby realizowane przedsięwzięcie pedagogiczne okazało się efektywne, do programowych treści obowiązkowych zostaną dodane rozszerzające treści nadobowiązkowe, zarówno w sferze czytania, jak i wartościowania.

Czytanie i słuchanie

Uczniowie klas IV – VI będą czytać na głos dzieła dziecięcej i młodzieżowej literatury pięknej w formule Turnieju pięknego czytania, a także – będą organizować dla klas młodszych Festiwal pięknego czytania. Starsze dzieci wystąpią w roli lektorów, co z pewnością zobowiąże ich do starannego wyboru lektury i odpowiedniego przygotowania czytelniczej prezentacji. Oprócz kryteriów pięknego czytania wymienianych w podstawie programowej takich jak: czytanie głośne, wyraziste, przekazywanie intencji tekstu, właściwe akcentowanie wyrazów, wprowadzanie pauzy i stosowanie odpowiedniej intonacji[9], uczniowie będą się starali się sprostać dodatkowym wymogom takim jak: wzorowa dykcja, prawidłowe przestankowanie oraz interpretacja tekstu. W tym celu odbędą się lekcje recytacji i poprawnej wymowy, ćwiczenia artykulacji i dykcji (wymawiania głosek ustnych, nosowych i spółgłosek w trudnych zbitkach) oraz zadania z emisji głosu i gospodarowania oddechem. Uczniowie będą dodatkowo kształtować akcent zdaniowy oraz wykonywać ćwiczenia poprawiające słuchanie, zapamiętywanie i koncentrację. Dla dzieci mających problemy z prawidłową wymową zostaną dodatkowo przeprowadzone podstawowe, ale atrakcyjne ćwiczenia logopedyczne. W zakresie interpretacji tekstów pojawi się nauka frazowania tekstu, modulowania melodii zdania i tonu wypowiedzi, różnicowania stwierdzeń, pytań i rozkazów, wprowadzania emocji do wypowiedzi (zdziwienia, oburzenia, żalu, ironii, goryczy, smutku, strachu, zaskoczenia, szczęścia, radości, zazdrości, groźby, przeprosin, aprobaty, lekceważenia, rozmarzenia, szacunku itd.), a także rozbrajania pułapek dykcyjnych. Realizując kolejny wymóg podstawy programowej, tj. świadome posługiwanie się mimiką, gestykulacją i postawą ciała[10], uczniowie poznają nadobowiązkowe, innowacyjne techniki dramowe i podstawy wchodzenia w rolę, aby łatwiej im było odtworzyć świat bohaterów literackich oraz zrozumieć, a przede wszystkim przedstawić słuchaczom ich przeżycia. Poznając powyższe techniki pięknego czytania, uczniowie będę mogli je praktykować i prezentować zarówno podczas comiesięcznych sesji Turnieju pięknego czytania, jak i Festiwalu pięknego czytania, wnosząc własne lektury nadobowiązkowe, wymieniając się nimi z kolegami i koleżankami, prezentując je młodszym dzieciom, odwiedzając bibliotekę oraz korzystając z książek i źródeł wiedzy wskazanych przez nauczyciela. Poza tym, każdy z uczniów będzie miał okazję być nie tylko lektorem, ale i słuchaczem, realizując jeden z wymogów podstawy programowej: uczeń, uczestnicząc w rozmowie, słucha z uwagą wypowiedzi innych, mówi na temat; prezentuje własne zdanie i uzasadnia je.[11] Intensywny trening pięknego czytania stanie się okazją do atrakcyjnej rywalizacji i autoprezentacji, odniesienia sukcesów edukacyjnych oraz przeżycia satysfakcji ze zdobycia nowych umiejętności. Uczniowie, którzy na co dzień mają problemy z głośnym czytaniem, będą mieli szansę przygotować fragment tekstu z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym, a co za tym idzie, z poczuciem bezpieczeństwa. Pozwoli to wszystkim dzieciom na odniesienie sukcesu na miarę ich możliwości – tak, aby każde z nich miało szansę polubić czytanie i wartości, które ze sobą niesie.

Wartościowanie

Według podstawy programowej z języka polskiego uczeń klas IV – VI uczeń powinien odczytywać wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury takie jak: przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada.[12] Innowacja „Pięknie czytam – pięknie żyję” zakłada poszerzenie tego podstawowego katalogu m.in. o: szacunek, piękno, mądrość, uczciwość, odpowiedzialność, sprawiedliwość, szlachetność, poświęcenie, dobro, odwagę, pokojowość, szczęście, optymizm, solidarność oraz ich wartości pokrewne lub przeciwstawne wyrażone poprzez synonimy i antonimy. Podczas Turnieju pięknego czytania i omawiania zaprezentowanych i zaproponowanych książek powstanie rozszerzony katalog wartości moralnych, które będą wspólnie precyzowane, określane i spisywane przez uczniów na specjalnej „mówiącej ścianie”. Jej zadaniem będzie informowanie uczestników innowacji, na czym może polegać piękne życie według odkrytych wartości. Ścisłe definiowanie wartości moralnych będzie niezbędną i najważniejszą częścią realizowanej innowacji, ponieważ na II etapie edukacyjnym myślenie abstrakcyjne sprawia uczniom jeszcze dużą trudność i wymaga wielu praktycznych wyjaśnień i odniesień do codziennego życia. Innowacyjność programowa polega tutaj na korzystaniu z lektur nadobowiązkowych, a także z czasopism oraz literatury popularnonaukowej i pomocniczej (jak np. słowniki, encyklopedie, leksykony). Ważne miejsce w katalogu zarówno tekstów literackich, jak i omawianych wartości zajmą baśnie, bajki i legendy, które w klasach IV – VI silnie przemawiają do wyobraźni młodego odbiorcy, a także poprzez postępowanie bohaterów bardzo czytelnie wskazują na podstawowe różnice między dobrem a złem.

Promocja czytania i wartości moralnych

Wszystkie czytane i prezentowane lektury będą popularyzowane w środowisku szkolnym za pomocą niekonwencjonalnych metod. Każdy uczeń klas IV – VI zachęci innych uczniów do czytania za pomocą niesztampowych sposobów takich jak: (wierszowane) hasło reklamowe, (dowcipny) dymek lub krótki komiks, rebus – zagadka, krzyżówka z hasłem – tytułem, plakat itp. Teksty reklamowe z elementem graficznym będą przez uczniów tworzone zarówno podczas lekcji, jak i w domu. Każdej reklamie będą towarzyszyć zdjęcia, które uczniowie sami wykonają podczas lekcji (Turnieju i Festiwalu pięknego czytania)  oraz w domu, a fotografie będą przedstawiać ucznia (np. w przebraniu nawiązującym do książki), okładkę, wybraną ilustrację z książki oraz reklamę tekstową. Bardzo ważnym elementem każdej reklamy będzie także hasło – wartość, którą uczniowie uznają w danym tekście za nadrzędną. Wszystkie prace będą prezentowane na stronie internetowej szkoły oraz na wystawie zamieszczonej na korytarzach szkolnych. Na lekcjach języka polskiego uczniowie nauczą się pisać recenzje książki i będą je publikować na szkolnej stronie internetowej. Przez cały okres trwania innowacji będzie powstawał Katalog literacki obejmujący książki zaproponowane przez uczniów, jak i nauczyciela. Obejmie on pozycje przewidziane w podstawie programowej, ale też uczniowskie hity czytelnicze i tytuły wskazywane przez Fundację ABCXXI promującą akcję „Cała Polska czyta dzieciom”. Obowiązkowo odbędą się przy tym lekcje i wizyty biblioteczne. Plan działań przewiduje także organizację Nocy z książką. Uczniowie sami wybiorą sobie zakres lektur, które staną się tematem imprezy – czy będą to baśnie, bajki, legendy, czy książki przygodowe, czy obyczajowe, czy inne. Konwencja wydarzenia także zostanie przedyskutowana z uczniami – ale z pewnością pojawią się kostiumy, rekwizyty, elementy scenografii oraz eventy towarzyszące (jak np. konkursy czytelnicze, gra dydaktyczna, zagadki literackie, przepisy kulinarne z lektur itp.). Równocześnie będzie powstawał audiobook „Pięknie czytam – pięknie żyję” rejestrujący najpiękniej odczytane przez uczestników projektu fragmenty książek. Innowację zakończą Targi książki, podczas których każdy uczeń stworzy sobie własne stanowisko z ulubionymi lekturami i będzie do nich przekonywał zainteresowanych (lub nie) „klientów” oraz zachęcał do kupna „firmowego” audiobooka. Uzyskane fundusze zostaną w całości przeznaczone na zakup książek, które podczas Targów będą cieszyć się największym zainteresowaniem, a których jeszcze nie posiada biblioteka szkolna. Targi książki odbędą się z końcem roku szkolnego 2017/2018 w dniu specjalnie przeznaczonym na ten cel. Przygotują go uczniowie klas IV – VI, a gośćmi będą młodsze dzieci, rodzice, nauczyciele i inni. Dla chętnych finałem innowacji będzie także wywiad z kimś, kto odkrył ważną książkę, a w niej – jakąś wartość ważną dla siebie. Innowacyjność przedsięwzięcia będzie polegać zatem nie tylko na zastosowaniu niestandardowych metod nauczania, ale i na wprowadzeniu treści czy umiejętności niewymienionych w podstawie programowej (jak redagowanie wywiadu, recenzji, reklamy, plakatu, komiksu itp.)

Organizacja

W innowacji wezmą udział wszyscy uczniowie klasy czwartej, piątej i szóstej. Do działań zostaną włączone dzieci z oddziału przedszkolnego oraz uczniowie I etapu edukacyjnego. Turniej pięknego czytania będzie systematycznie organizowany podczas zajęć lekcyjnych raz w miesiącu, a Festiwal pięknego czytania z udziałem dzieci z przedszkola i klas I – III zostanie przygotowany podczas zajęć pozalekcyjnych lub w czasie wolnym. W organizacji Festiwalu wezmą udział wszyscy uczniowie klas IV – VI, podobnie jak podczas Nocy z książką i nagrywania audiobooka. Festiwal dla młodszych odbędzie się dwa razy w każdym okresie, a Noc z książką – dwa razy w roku szkolnym 2017/2018. Wszystkie wydarzenia oprócz Turnieju pięknego czytania organizowanego podczas lekcji dla klas starszych będą dostępne także dla młodszych dzieci.

Cele innowacji

Główne cele innowacji pedagogicznej „Pięknie czytam – pięknie żyję” skupiają się wokół głośnego czytania oraz wartości moralnych:

- opanowanie techniki głośnego czytania: prawidłowej artykulacji, dykcji, akcentowania, przestankowania oraz intonowania;

- nauka trafnej interpretacji tekstu: przekazywania prawidłowej intencji, melodii, frazy, a także zawartych w tekście emocji;

- podniesienie poziomu czytelnictwa i motywacji do czytania,

- pogłębienie wiedzy o literaturze dziecięco – młodzieżowej,

- doskonalenie redagowania pisemnych i paraliterackich form wypowiedzi pisemnej takich jak: reklama, wywiad, recenzja, hasło, rebus, krzyżówka, plakat, komiks;

- podniesienie umiejętności organizacyjnych i społecznych poprzez przygotowanie szkolnych „eventów” jak Turniej i Festiwal pięknego czytania, Noc z książką, wystawa szkolna;

- połączenie czytelniczych i technologicznych kompetencji ucznia (tworzenie audiobooka, prezentacji, reklam),

- poprawa kompetencji komunikacyjnych poprzez czytelnicze autoprezentacje w klasie i dla młodszych dzieci;

- nauka definiowania i określania pojęć i nazw wartości moralnych oraz wskazywanie ich w poznawanych tekstach literackich;

- świadome posługiwanie się nazwami wartości moralnych w odniesieniu do bohaterów literackich poprzez konfrontację z własnymi doświadczeniami i refleksjami życiowymi;

- umiejętne uzasadnianie, które wartości moralne można nazwać „pięknymi” i dlaczego warto wprowadzać je we własne życie.

Metody pracy

Podczas realizacji innowacji „Pięknie czytam – pięknie żyję” uczniowie będą pracować na lekcjach języka polskiego za pomocą następujących metod:

- trening czytania głośnego: ćwiczenia emisji głosu i oddechu, nauka artykulacji i dykcji, frazowania, modulowania, wprowadzania intencji i emocji do tekstu, a także przestankowania, akcentowania,

- drama, wchodzenie w rolę;

- ćwiczenia koncentracji, uwagi, zapamiętywania;

- turniej, festiwal, wystawa, noc z książką – szkolne „eventy”;

- fotografowanie,

- nagrywanie audiobooków,

- samodzielne redagowanie form wypowiedzi pisemnej: reklama, wywiad;

- twórcze redagowanie paraliterackich form wypowiedzi pisemnej: komiks, hasło reklamowe, plakat, rebus, krzyżówka;

- „mówiąca ściana” – prezentacja katalogu książek i katalogu wartości.

Przewidywane efekty:

- podniesienie umiejętności „pięknego” głośnego czytania z zastosowaniem odpowiedniej artykulacji, dykcji, przestankowania, akcentowania, intonowania oraz interpretowania,

- wzrost czytelnictwa i motywacji do czytania książek,

- podniesienie kompetencji polonistycznych w zakresie redagowania pisemnych i paraliterackich form wypowiedzi pisemnej takich jak: reklama, wywiad, recenzja, hasło, rebus, krzyżówka, plakat, komiks;

- posługiwanie się bogatym słownictwem związanym z „pięknymi” wartościami moralnymi i ich przeciwieństwami;

- odnoszenie „pięknych” wartości etycznych do własnego życia.

Sposoby ewaluacji:

- ankieta skierowana do uczniów klas IV – VI na temat innowacji,

- ranking książek,

- test głośnego czytania,

- test sprawdzający rozumienie poznanych wartości moralnych.